Tìm về chốn thanh tịnh chùa Trăm Gian rũ bỏ âu lo thường nhật

“Tuyệt mỹ kỳ công tác phẩm chùa

Bao đời giữ chiếu chỉ nhà Vua

Người qua ghé lại chuông hồi điểm

Kẻ đến tu hành mõ tự khua

Vãn cảnh ngàn năm đầy bốn vụ

Cầu kinh vạn tháng đủ tư mùa

Linh hồn đắc đạo còn lưu mãi

Nhãn mở dương trần tụ sắc đua!”

                                        (Vũ Hồng Quân)

Dạo bước trong khung cảnh thanh tịnh của chùa Trăm Gian, ta như lạc vào chốn thiền định tôn nghiêm…

Chùa Trăm Gian (Chương Mỹ – Hà Nội) (Ảnh: Sưu tầm)

Chùa Trăm Gian (tên tiếng Hán là Quảng Nghiêm tự) hay còn gọi là chùa Tiên Lữ. Đây là một ngôi chùa cổ, nằm trên ngọn đồi cao khoảng 50m, thuộc địa phận thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội. Chùa được biết đến nhiều với cái tên rất dân dã, mộc mạc – chùa Trăm Gian bởi chùa có tới 100 gian nhà theo cách tính 4 góc cột hợp thành 1 gian. Chùa đã được Bộ Văn hóa Thông tin Việt Nam chứng nhận di tích lịch sử quốc gia.

Toàn cảnh chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Lịch sử chùa Trăm Gian

Có tài liệu cho rằng chùa Trăm Gian được khởi dựng vào năm Trịnh Phù thứ 10, đời vua Lý Cao Tông. Qua nhiều triều đại chùa đã được trùng tu và xây dựng với quy mô như hiện nay. Ngôi chùa này gắn liền với truyền thuyết về vị cao tăng Nguyễn Lữ, quê ở Bối Khê, Thanh Oai, Hà Tây (nay là Hà Nội) được người đời tôn là đức Thánh Bối.

Truyền thuyết kể lại vào đời Trần, ở làng Bối Khê có người phụ nữ đã có giấc mộng thai thấy đức Phật, sau đó bà sinh ra một cậu con trai. Năm lên 6 thì cha mẹ mất, người con phải một mình chăn trâu nuôi bản thân. Còn nhỏ tuổi nhưng cậu đã rất mộ đạo Phật, năm 9 tuổi vào tu ở chùa Đại Bi trong làng. 6 năm sau, cậu đi du vân khắp nơi, khi dừng chân tại thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội ngày nay đã ở lại tu hành. Mười năm theo vị trưởng lão trong chùa học đạo, cậu bé ngày nào đã thấu hiểu mọi phép linh thông, có nhiều phép lạ. Vua Trần nghe tiếng liền sắc phong là Hòa Thượng, đặt đạo hiệu Đức Minh và mời về tu ở chùa trong kinh đô. Một thời gian sau, Ngài đã xin vua về làng dựng lên ngôi chùa mới. Năm 95 tuổi, Hòa Thượng Đức Minh ngồi vào một cái khám gỗ siêu thoát. Trước đó, Ngài dặn đệ tử một trăm ngày thì mở ra, nếu thấy thơm thì rút mây làm tượng thờ, còn không thì đổ ra sông Cái. Một trăm ngày sau, các đệ tử mở cửa khám, kim quang Ngài mùi thơm nức cả một vùng. Thấy vậy, dân làng và đệ tử liền xây tháp thờ phụng và tôn thờ là đức Thánh Bối.

Đức thánh Bối và phật Quan Âm (Ảnh: Sưu tầm)

Chùa Trăm Gian nổi tiếng bởi vẻ đẹp linh thiêng, cổ kính. Hàng năm chùa thu hút hàng trăm nghìn phật tử, du khách thập phương đến vãn cảnh, dâng hương.

Kiến trúc chùa

Chùa Trăm Gian là một quần thể kiến trúc rất độc đáo. Qua nhiều lần trùng tu thì hiện nay chùa có cả thảy 104 gian, nhìn tổng thể thì chùa gồm 3 cụm kiến trúc chính:

Cụm thứ nhất ở lối ra vào, gồm 4 trụ cột cao với 2 quán ở 2 bên, trước đây là nơi đánh cờ người trong ngày diễn ra hội. Gần đó là nhà Giá Ngự nhìn ra hồ sen, nơi đặt kiệu Thánh trong Lễ rước Thánh.

Giá Ngự chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Cụm thứ hai là một tòa gác chuông, cách cụm thứ nhất khoảng một trăm bậc. Gác chuông chùa Trăm Gian được dựng năm 1693, là một trong số ít gác chuông cổ còn lại đến ngày nay, mang dấu ấn nghệ thuật kiến trúc và chạm khắc độc đáo. Gác cao 2 tầng, 8 mái có hình chạm rồng xen lẫn mây lửa. Chuông được đúc năm 1974 cao 1.1m, đường kính 0.6m, có khắc bài minh của Phan Huy Ích. Nhìn từ xa tòa gác chuông trông giống như một bông hoa sen thanh thoát khổng lồ. Leo thêm 25 bậc đá xanh hình rồng mây sẽ đến sân trên, ở đây có kê 1 sập đá hình chữ nhật với nhiều hoa văn tinh xảo.

Gác chuông chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Hình cánh sen và hình động vật ở bệ tượng đất nung (Ảnh: Sưu tầm)

Cụm thứ ba là chùa chính gồm nhà bái đường, tòa thiêu hương, thượng điện, 2 dãy hành lang, nhà tổ và lầu trống. Chùa chính có 3 gian thờ: gian thờ Phật; gian thờ Thánh; gian thờ Quan Âm, gia đình Đô đốc Đặng Tiến Đông. Chùa đặt 153 pho tượng chủ yếu bằng gỗ, một số ít bằng đất nung phủ sơn. Nhưng đáng chú ý nhất về mặt lịch sử là tượng Đô đốc Đặng Tiến Đông – tướng lĩnh của vua Quang Trung – người có công trùng tu ngôi chùa và tượng đức Thánh Bối có cốt đan bằng mây, ngoài bọc vải sơn, đặt trong khám gỗ, tương truyền là tượng đặt hài cốt của ông. Ngoài ra, tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Âm, bộ Thập bát La hán,… cũng là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc bằng phù điêu gỗ sơn và đất nung.

Lan can đá chạm rồng dẫn lên cụm thứ ba của chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Thập bát La hán tại chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Tượng Quan Âm tống tử (giữa), Đô đốc Đặng Tiến Đông (trái), Hà Quận công Đặng Thế Vinh (phải) (Ảnh: Sưu tầm)

Lễ hội chùa Trăm Gian

Hàng năm, sau Tết Nguyên Đán, lễ hội chùa Trăm Gian được tổ chức để tưởng nhớ đức thánh Bối. Hội chùa diễn ra với rất nhiều hoạt động như rước kiệu thánh, thi cỗ chay và trình rối cạn, ngoài ra còn có các trò như đánh cờ người, đấu vật, múa rối nước,…

Đại đám có rước kiệu Thánh, rước án, rước giá cỗ (gồm bánh chưng, bánh dày), rước giá văn bản, rước mâm ngũ quả và bát nhang. Kiệu Thánh là kiệu bát cống do 18 người khiêng, và bốn người khiêng giá rước. Người rước mặc áo Mã tiền, trong là thân áo, bên ngoài đính các dải phướn nhiều màu sắc.

Hội chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Trong những ngày diễn ra hội, trò đánh cờ người tổ chức trên sàn giữa hồ bán nguyệt thu hút nhiều sự quan tâm của du khách nhất. Các tướng tham gia vào phải là người thôn Thượng và Nội, từ 50 tuổi trở lên, có tướng mạo đẹp. Tướng nam phải là các cụ ông có chức sắc, tướng nữ phải là vợ các quan viên trở lên, gia đình song toàn. Quân cờ là trai gái người làng chưa vợ, chưa chồng, dáng người thanh tú.

Đánh cờ người chùa Trăm Gian (Ảnh: Sưu tầm)

Lễ hội chùa Trăm Gian từ bao đời nay vẫn được duy trì với mục đích giáo dục tinh thần yêu nước, đoàn kết, rèn luyện tinh thần thượng võ và thi tài khéo léo cho thế hệ mai sau.